Η ανακάλυψη των γονιδίων BRCA 1 και BRCA 2 το 1994 και το 1995 αποτέλεσε ένα σημαντικό ορόσημο για την πρόληψη και θεραπεία του καρκίνου μαστού και ωοθηκών. Έκτοτε η τεχνική πρόοδος ανάλυσης του γονιδιώματος, το μειωμένο κόστος και τέλος αλλά εξίσου σημαντικό, το «Angelina Jolie Effect» το 2013, οδήγησε σε παγκόσμια αύξηση γενετικών εξετάσεων.
«Angelina Jolie Effect» ονομάστηκε το φαινόμενο αφύπνισης και αύξησης της εγρήγορσης της κοινής γνώμης μετά τη δημόσια εξομολόγηση της ηθοποιού ότι ήταν φορέας της μετάλλαξης BRCA 1, το οποίο συνεπάγεται έναν πολύ αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου μαστού και ωοθηκών. Η μητέρα της, η θεία της και γιαγιά της είχαν άλλωστε νοσήσει από καρκίνο μαστού. Η ηθοποιός αποφάσισε έτσι να υποβληθεί σε προστατευτική αμφοτερόπλευρη μαστεκτομή αλλά και αφαίρεση ωοθηκών. Τα επόμενα χρόνια παρατηρήθηκε μια αύξηση άνω του 60% των BRCA test στις ΗΠΑ.
Εικόνα 1. Εξώφυλλο στο περιοδικό TIME για το «Angelina Jolie Effect» που προκλήθηκε μετά από τη δημόσια εξομολόγηση της Angelina Jolie για την περιπέτεια της
Γονίδια BRCA1 και BRCA2
Και τα δύο αυτά γονίδια φυσιολογικά εμπλέκονται στην επιδιόρθωση του DNA. Τυχόν μετάλλαξη τους έχει ως αποτέλεσμα τη μειωμένη δράση τους με αποτέλεσμα βλάβες του DNA να μην μπορούν πια να επιδιορθωθούν. Η συσσώρευση τέτοιων γενετικών βλαβών οδηγεί τελικά στον καρκίνο (Εικόνα 2).
Εικόνα 2. Θέση γονιδίων BRCA 1, 2 στα χρωμοσώματα 17 και 13 ,αντίστοιχα
Οι μεταλλάξεις σε αυτά τα γονίδια μπορούν να κληρονομηθούν από τον γονέα και να περάσουν και σε γιούς και σε κόρες. Κάθε παιδί γενετικού φορέα, ανεξαρτήτως φύλου, έχει 50% πιθανότητες να κληρονομήσει το μεταλλαγμένο γονίδιο από τον γονέα που φέρει την μετάλλαξη.
Το 50-65% των γυναικών που γεννήθηκαν με παθολογική μετάλλαξη στο BRCA1 θα αναπτύξουν καρκίνο του μαστού ως τα εβδομήντα και το 40-65% καρκίνο των ωοθηκών ως τα εβδομήντα. Επίσης, το 40-55% των γυναικών με παθολογική μετάλλαξη στο BRCA2 θα αναπτύξει καρκίνο του μαστού ως τα εβδομήντα και το 15-25% καρκίνο των ωοθηκών ως τα εβδομήντα (Εικόνα 3).
Εικόνα 3. Πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου του μαστού και ωοθηκών μέχρι την ηλικία των 70 εάν υπάρχει η μετάλλαξη BRCA1 ή BRCA2. (Πηγή: Petrucelli et al. GeneReviews, at National Center for Biotechnology Information)
Πότε και πώς γίνεται η εξέταση;
Η αξιολόγηση του κινδύνου βάσει του ατομικού και οικογενειακού ιστορικού και η γενετική συμβουλευτική είναι υποχρεωτική πριν παρθεί απόφαση για γενετική εξέταση. Δεν συνίσταται η εξέταση να γίνεται στα πλαίσια ρουτίνας στο γενικό πληθυσμό. Ενδεικτικά, σύμφωνα με το Γερμανικό Κέντρο Έρευνας για τον Καρκίνο (Deutsches Krebsforschungszentrum), προτείνεται ο έλεγχος για μετάλλαξη στα γονίδια BRCA όταν υπάρχει ένα από τα παρακάτω:
- τρεις συγγενείς γυναίκες, ανεξαρτήτως ηλικίας, με καρκίνο του μαστού.
- δύο συγγενείς γυναίκες με καρκίνο του μαστού, η μία από αυτές σε ηλικία 50 ετών ή νεότερη.
- μια συγγενής γυναίκα με καρκίνο του μαστού και μια συγγενής γυναίκα με καρκίνο των ωοθηκών ή μια συγγενής γυναίκα έχει και τα δύο.
- δύο συγγενείς γυναίκες, ανεξαρτήτως ηλικίας, με καρκίνο των ωοθηκών.
- μια συγγενής γυναίκα με καρκίνο του μαστού πριν από τα 36α γενέθλιά της.
- μια συγγενής γυναίκα με αμφοτερόπλευρο καρκίνο του μαστού πριν τα 50 έτη της.
- ένας συγγενής άνδρας με καρκίνο του μαστού και μια συγγενής γυναίκα με καρκίνο του μαστού ή των ωοθηκών.
- σε ασθενείς με τριπλά αρνητικό καρκίνο του μαστού πριν από τα 50ά τους γενέθλια.
- σε ασθενείς με καρκίνο των ωοθηκών πριν από τα 80ά τους γενέθλια.
Μπορεί όμως να υπάρχουν διαφορετικές συστάσεις κατά περίπτωση.
Διαδικασία
Η εξέταση γίνεται στο αίμα μετά από συνταγογράφηση από ιατρό ενώ απαιτείται γενετική συμβουλευτική πριν και μετά από την εξέταση.
Η γρηγορότερη, απλούστερη και χαμηλότερου κόστους εξέταση, χρησιμοποιεί θετικά αποτελέσματα εξετάσεων από έναν συγγενή εξ’ αίματος και ελέγχει μόνο την μετάλλαξη που είναι γνωστό πως υπάρχει στην οικογένεια. Εάν αυτό δεν είναι γνωστό, τότε πραγματοποιείται πλήρης ανάλυση των γονιδίων BRCA1 και BRCA2.
Τι προτείνεται σε περίπτωση ανίχνευσης παθολογικού γονιδίου BRCA;
Διάφορες επιλογές είναι διαθέσιμες για τη διαχείριση του κινδύνου καρκίνου του μαστού και των ωοθηκών σε γυναίκες που έχουν μεταλλάξεις BRCA1 ή BRCA2, αλλά δεν έχουν ακόμη οι ίδιες καρκίνο του μαστού ή των ωοθηκών. Αυτές οι επιλογές έχουν κινδύνους και οφέλη και θα πρέπει να τις συζητηθούν με έναν ιατρό που γνωρίζει την ιατρική διαχείριση για γυναίκες με μεταλλάξεις BRCA1 ή BRCA2.
Η πιο αποτελεσματική επιλογή για την πρόληψη του καρκίνου είναι η χειρουργική επέμβαση αφαίρεσης των μαστών (μαστεκτομή) που μειώνει σημαντικά τον κίνδυνο καρκίνου μαστού. Ανάλογα η αφαίρεση των ωοθηκών και σαλπίγγων (σαλπιγγοωοθηκεκτομή) μετά από την τεκνοποίηση μειώνει σημαντικά την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου ωοθηκών (εικόνα 4)
Εικόνα 4. (Πηγή Swiss Group for Clinical Cancer Research (SAKK))
Άλλες διαθέσιμες επιλογές μπορεί να μειώσουν την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου ή να βελτιώσουν την πιθανότητα ανίχνευσης νωρίτερα, αλλά η αποτελεσματικότητα αυτών των επιλογών είναι λιγότερο βέβαιη.
– Λήψη φαρμάκων (όπως ταμοξιφαίνη και ραλοξιφαίνη και αναστολείς αρωματάσης) για τη μείωση της πιθανότητας ανάπτυξης καρκίνου του μαστού ή των ωοθηκών.
– Ετήσιος προληπτικός έλεγχος με μαγνητική τομογραφία μαστού (MRI) και μαστογραφία, ξεκινώντας από μικρότερη ηλικία.
– Έλεγχος για καρκίνο των ωοθηκών με διακολπικό υπερηχογράφημα και εξετάσεις αίματος CA-125.
